Een grote bijenkorf, gehakt uit mergel

Met foto: Een blik in de gangenstelsels van de Geulhemmergroeve, en een Devote inscriptie (uit 1867) van blokbreker Joannes Tonnen in de Geulhemmergroeve.

De Geulhemmergroeve is zonder twijfel een van de meest veelzijdige ondergrondse monumenten in Zuid-Limburg. Wie het verhaal van zo'n monumentale groeve wil vertellen, heeft een monumentaal boek nodig. En dat komt er binnenkort. De Geulhemmergroeve ligt er dankzij een verantwoord beheer nog voor een groot deel bij alsof elk moment de blokbreker om de hoek kan komen om aan het werk te gaan." Dat is de openingszin van de bijna onstuitbare stort-vloed van verhalen die John Knubben over de lippen rolt zo gauw iemand bij hem de knop 'Geulhemmergroeve' indrukt. Hij raakt er niet over uitgepraat. Wel over uitgeschreven, gelukkig, anders was Het Boek - met hoofdletters - er misschien nooit gekomen. In en om de Geulhemmergroeve, een pil van bijna zeshonderd pagina's geïllustreerd met ruim vijfhonderd foto's, kaarten, tekeningen en afbeeldingen van historische documenten. En dat allemaal voor een van de vele mergelgroeves in Zuid-Limburg? "Maar je hebt het wel over een unieke groeve", zegt Jean Conraads, secretaris en penningmeester van stichting De Rotswoning die de Geulhemmergroeve sinds 1976 (maar eigenlijk in het voortraject al sinds 1971) beheert. "Het gangenstelsel, in totaal zo'n 25 kilometer lang, staat van voor tot achter vol met inscripties en tekeningen. Tientallen generaties hebben er hun handtekening, sporen van hun leven achtergelaten. De berg zit barstensvol verhalen." En al die verhalen staan in het boek, dat dus een dik boek is geworden. Dat was aanvankelijk niet de bedoeling, zegt auteur John Knubben, leraar van professie en lid van de Studiegroep Onderaardse Kalksteengroeven (SOK) van het Natuurhistorisch Genootschap Limburg. Nog specifieker: lid van de SOK-werkgroep Gronoma, die zich speciaal bezighoudt met de cultuurhistorische aspecten van de ondergrondse kalksteengroeven in Limburg.

Samenvatting2:

"Eigenlijk is het begonnen met het verzoek aan de stichting of we mochten inventariseren wat er allemaal in de Geulhemmergroeve te vinden is", vertelt hij. "Daar is in 1998 een begin mee gemaakt. Er waren vier jaar voor uitgetrokken, maar dat zijn er uiteindelijk zeven geworden. Daar kwam, gedeeltelijk overlappend, nog eens vier jaar archiefonderzoek bij. Want tijdens dat inventariseren kwam ik zoveel tegen dat ik niet kon laten liggen. Stukjes historie, verhalen van en over de mensen die in de groeve gewoond en gewerkt hebben, of er hun toevlucht zochten in tijden van oorlog, noem maar op. Achter bijna elke inscriptie zit een verhaal. En ik had geen rust voor ik al die verhalen had uitgezocht. Zo ver mogelijk terug in de tijd, tot 1550 en nog verder. Met hulp van een monnik van de Abdij Sint Benedictusberg in Mamelis zijn unieke documenten uit die begintijd uit het Latijn vertaald. Echt monnikenwerk. Maar nodig om het hele verhaal te kunnen vertellen. Ik ben pas met schrijven begonnen toen ik het idee had: nu hebben we echt alles wat er te halen valt..."
En zo is er uiteindelijk geen recht-toe-recht-aan inventarisatierapport op tafel gekomen, maar een boek dat veel verder reikt dan alleen de groeve zelf. Een groeve die in de woorden van John Knubben nog het meeste wegheeft van een bijenkorf, gekapt in mergel.

Samenvatting3:

"Door de eeuwen heen - en dat is vandaag de dag nog niet anders - hebben er steeds mensen in die berg gewroet, om die berg heen gezwermd, druk bezig om eruit te halen wat erin zat. Letterlijk, in de vorm van mergelblokken, maar ook in meer algemene zin, in de vorm van een inkomen, woonruimte, bescherming, wetenschap, vermaak. Wat zich in de buitenwereld afspeelde, vind je nagenoeg allemaal weerspiegeld in de groeve, in de vorm van tekeningen, inscripties. En wat zich in de berg afspeelde, had zijn weerslag op wat er omheen gebeurde. De groeve was inzet van juridische procedures, van toeristische ontwikkelingen, van wetenschappelijke discussies en van politieke relletjes. Deze berg heeft een rol gespeeld in de levens van heel veel mensen en heel veel mensen hebben een rol gespeeld bij de vorming van de groeve zoals ze nu is. Dat levert fascinerende verhalen op." In en om de Geulhemmergroeve gaat uitgebreid in op de mergelwinning die er gedurende meer dan vier eeuwen heeft plaatsgevonden, op de ondergrondse schuilkapel, op de - voor Nederland in de tegenwoordige staat unieke - grotwoningen, op de veiligheid die de groeve aan bewoners van Geulhem en omgeving bood in tijden van oorlog, op de vele problemen - technische, maar ook politieke en administratieve - die in de negentiende en twintigste eeuw speelden bij de exploitatie van de groeve. Evenzeer is er aandacht voor de rol die de groeve speelde bij de opkomst van het toerisme in het Geuldal, voor de geologische opbouw van de berg, voor de fossielen die er gevonden zijn, voor de vleermuizen die er huizen. En natuurlijk is er een plaats ingeruimd voor stichting De Rotswoning, die zich niet hart en ziel inzet om al dat moois te bewaren.

Samenvatting4:

Maar het aardigste zijn toch de verhalen over de mensen. Over de blokbrekers en opzichters die er gewerkt hebben, over de mensen olie in de grotwoningen huisden. John Knubben: "Het barst in de berg van de devotionalia, van de afbeeldingen en teksten die getuigen van een diep geloof. Met name een gedeelte van het gangenstelsel is helemaal vol gekrast en getekend met gebeden, met afbeeldingen van Maria, noem maar op. Waarom precies daar die concentratie, vroeg ik me af. Tot ik een inscriptie vond waarin sprake is van 'de verloren weg'. Die uitdrukking, gecombineerd met de staat van de gangen in dat deel van de groeve en een blik op de kaart, gaf me het antwoord: de berg is in dat gedeelte heel erg instabiel. Je mag er nu helemaal niet meer komen. Veel te gevaarlijk. Maar de blokbrekers, destijds,die moesten wel. Als je eenmaal vergunning had gekregen om op een bepaalde plek aan de slag te gaan, en je kwam in een wrak stuk terecht, dan kon je niet simpel zeggen: ik begin ergens anders. Dan moest je door, in de hoop dat liet even verderop wel zou deugen. Maar die blokbrekers moeten daar doodsangsten hebben uitgestaan, voortdurend niet het klamme zweet in de handen hebben gewerkt. Vandaar: de verloren weg. Vandaar al die smeekbeden om de steun van boven."

Samenvatting5:

Zo vertellen de mergelwanden in de groeve veel meer verhalen. De combinatie van gedateerde tekeningen niet afbeeldingen van soldaten, bijvoorbeeld, vertelt precies wanneer het naburige Maastricht - begeerde prooi en strategisch belangrijk in tijden van oorlog - weer eens belegerd werd. In die donkere dagen zochten de omwonenden van de groeve hun toevlucht in de mergeldoolhof. Knubben: "Als de vijand naderde, werd vanuit Maastricht alles in de omgeving vernield en weggehaald om de naderende troepen het leven zo moeilijk mogelijk te maken. En als de vijand er eenmaal was, roofde die alles wat maar enigszins bruikbaar was om de belegeraars aan het eten te houden. Die golfbewegingen kun je vaak nauwkeurig in de tijd plaatsen aan de hand van inscripties in de groeve." Met de inventarisatie van die inscripties en tekeningen begon het verhaal van In en om de Geulhemmergroeve, elf jaar geleden. En hoewel het boek dankzij de inzet van John Knubben en de leden van de werkgroep Gronoma fors over de grenzen van een droge inventarisatie heen is gegroeid, blijft er voor die inscripties natuurlijk wel een belangrijke rol weggelegd. De meest op merkelijke, de meest interessante zijn erin opgenomen. "Eigenlijk had ik ze er het liefst allemaal in gezet", zegt John Knubben. "Want, zoals gezegd, ze vertellen allemaal hun eigen verhaal."

Samenvatting6:

Maar ja, dan was het boek echt uitgedijd tot een nauwelijks nog te hanteren formaat... Dus is er uiteindelijk niet voor kwantiteit maar voor kwaliteit gekozen. Knubben, tevreden: "En ik moet erkennen: het boek is er alleen maar sterker door geworden.

" In en rond de Geulhemmergroeve. Auteur: John Knubben. Uitgever: Stichting De Rotswoning, Berg en Terblijt. Prijs 70 euro (exclusief evt. verzendkosten). Het boek wordt in een beperkte oplage gedrukt, en is uitsluitend verkrijgbaar na voorintekening, tot uiterlijk 15 november via e-mail: bestellingboek.rotswoning(at)telfort.nl. Bestellen kan ook schriftelijk bij secretaris Jean Conraads van

Trefwoorden:

Geografische namen:

Geulhem

Organisatie: Heemkundevereniging Houthem-St.Gerlach

laatste wijziging 29-01-2024